تخت جمشید در نزدیکی شهر مرودشت ودر فاصله حدود 65 کیلومتری شمال شرق شیراز واقع است.یونیان به آن پرس پولیس می گفتند ودر ایران قدیم از آن به عنوانهای چهل منار یا چهل ستون نام برده شده است.

تخت جمشید از جمله آثار باستانی مهم ایران بوده که توجه جهانگردان ومستشرقان را به خود جلب کرده است."اودریش فون پوردنون"کشیش آلمانی وجهانگردی که در سال 1318 م/717 ه ق به ایران آمد ودر مسیر خود از تخت جمشید بازدید نمود،درباره آن نوشته است: در اینجا به شهری میرسیم که کنام نام دارد وسابقا شهر بزرگی بوده است ودر سابق به رومیها خسارات بسیار وارد آورد.حصار این شهر 50 میل طول دارد، در این شهر هنوز چندین قصر پابرجا است ولی احدی در آن منزل ندارد.

درسال 1474 م/878 ه ق نیز جهانگرد دیگری به نام "جوزف باربارو" از تخت جمشید دیدن کرده ونوشته است که آن محل به چهل منار شهرت داشته است.باربارو برخی از نقشهای تخت جمشید را شبیه نقش هایی توصیف کرده که اروپاییان از پدر آسمانی خود می ساخته اند.او درباره نقش فروهر نوشته است: میگویند آن نقش سلیمان است.در زمان صفویه جهانگردان بسیاری در هیئت های سیاسی وبازرگانی به ایران آمدند وبیشتر آنها از تخت جمشید بازدید کردند. از اقدامات مهم جهانگردان وبازدیدکنندگان تخت جمشید کشف راز خط میخی بود. در سال 1765 م/1144 ش،جهانگرد محققی به نام "کارستن نیبور" در مدت اقامت سه هفته ای خود در تخت جمشید،نقشه کامل آن راترسیم وکتیبه های میخی را به دقت رونویس کرد ودر سال 1802 م/1181ش،"گئورگ فردریش گروتفند" با استفاده از آن رونویسها توانست کلید خواندن خط میخی فارسی باستان را به دست آورد وگامی مهم در جهت شناخت تاریخ کهن ایران بردارد.درباره ماهیت تخت جمشید اظهار نظرهای جالب ومتفاوتی ابراز شده است.بعضی آن را مقبره نوح دانسته اند،برخی تالار دادگاه،برخی کاخ کوروش،برخی معبد وبرخی پرستشگاه بت پرستان.هنوز هم چنانکه باید ماهیت اصلی تخت جمشید روشن و آشکار نشده است.شادروان حسن پیرنیا آن را بقایای یک ارگ یا قلعه دانسته است که داریوش در هنگام توقف های طولانی اقامت در آن را بر بابل وشوش وهمدان ترجیح میداد.

برخی هم تخت جمشید را یک رصد خانه پنداشته اند ودلیل خود رانشانه ای ذکر میکنند که در میان تالار سه دروازه کشف شده است. این نشانه سنگ مکعب شکلی است که روی آن یک دایره وسه خط کشیده شده وجز برای مقاصد نجومی ورصدی کاربرد دیگری نداشته وبرای یافتن نقاط اعتدالین بکار میرفته است.این فرضیه را دکتر پرویز ورجاوند به گونه دیگری بیان کرده است.براساس  نظریه ایشان،بنا بر دلایلی میان جنبه های نجومی وبنای این مجموعه ومراسمی که در هنگام نوروز وسال نو صورت میگرفته است ارتباطی وجود دارد وبرخی نگاره ها مانند حمله شیر به گاو دلیل آن ارتباط می باشد.

"رمن گیرشمن" بااطمینان وبه تفصیل رابطه تخت جمشید را با نوروز اینگونه بیان کرده است:

پیش از انجام تشریفات نوروز بزرگان ونمایندگان کشورها به تخت جمشید می آمدند ودر دشت وسیع مرودشت ومغرب تخت جمشید قرار گرفته هزاران خیمه میزدند،روز نوروز بزرگان ونجبای پارسی ومادی از پله وسیعی که مقابل تخت جمشید قرار گرفته بالا میرفتند واز دروازه بزرگ خشایارشاه از میان مجسمه هایی که نیمه پیکرشان انسان ونیمه دیگر حیوان است وبه عنوان نگهبان در مدخل کاخ قرار داده شده عبور میکردند وپس از آن وارد حیاط مقابل در آپادانا میشدند.پذیرایی اشخاص در کاخ داریوش انجام میگرفت ودر پایان پذیرایی ،شاه ومیهمانان از همان راهی که وارد تالار شده بودند به سوی سه دروازه مراجعت میکردند واز در شرقی خارج میشدند،سپس شاه وهمراهانش از طرف جنوب وارد تالار صد ستون میشدند. سپس شاه وهمراهانش از طرف جنوب وارد تالار صدستون میشدند.پیش از ورود شاه به تالار صد ستون روسای نمایندگان ملتها وهمراهانشان که هدایای قیمتی در دست داشتند به طرف تالار تخت(صدستون) روان میشدند.در اطراف آنها سربازان جاویدان حرکت میکردند،روسای نمایندگان از پله های بزرگ تخت جمشید بالا میرفتند واز دروازه بزرگ خشایارشاه عبور میکردند.سپس از در شرقی تالار مجاور دروازه گذشته وارد خیابان طویلی میشدند.در انتهای خیابان دروازه دیگری بود که ناتمام مانده بود،دعوت شدگان از مقابل آْن دروازه نیز عبور کرده داخل حیاط بزرگی میشدند.در آنجا سران بزرگ لشکر در تالارستون داری گرد می آمدند.آنگاه دعوت شدگان را به دربار در تالار تخت راهنمایی میکردند،روسای ملت ها یکی پس از دیگری وارد تالار تخت میشدند ودر پیشگاه شاه هدایای خود را تقدیم میکردند.در این تالار میهمانان از طریق دیدن نقش برجسته ها وعلائم ونشانه ها وتوضیحاتی که به آنها داده میشد با دیدگاههای سیاسی واعتقادی شاه آشنا میشدند.نمایندگان ملتها پس از اتمام ماموریت خود از از همان راهی که آمده بودند مراجعت میکردند واز دروازه بزرگ خشایار شاه خارج میشدند.

باوجودی که ماهیت تخت جمشید هنوز کاملا روشن نشده،تمامی مستشرقان وایزان شناسان جایگاه بااهمیت آن رادر دنیای قدیم یادآوری کرده اند."ریچارد فرای"تخت جمشید را نشانه ای از هنر شگفت جهان باستان شمرده واز آن به عنوان مکانی مقدس یاد کرده واحتمال داده است که در زمان داریوش واقعه ای به آن اهمیت خاص بخشیده است.به اعتقاد ریچارد فرای این مکان از دید پادشاهان ساسانی نیز اهمیت وقداست داشته،تاجایی که نقش های برجسته نقش رستم به میمنت تخت جمشید در نزدیکی آن بر کوه نقش بسته است.اهمیت معنوی وقداست تخت جمشید موجب شده که مراسم تاجگذاری در آن برگزار شود وآرامگاه شاها وکعبه زرتشت در نزدیکی آن ایجاد گردد.