جاوید باشی وطنم
در سمت جنوب شرقی مجموعه تخت جمشید ومجاور کوه رحمت،مجموعه ای از بناهای خشتی در ابعاد واندازه های گوناگون وجود داشته که در زمان داریوش ساختن آن شروع ودر سه مرحله به اتمام رسیده است.دلیل اینکه این مجموعه به خزانه شهرت یافته این است که در سال( 1314 تا 1318 ش) دکتر "اریک اشمیت" ضمن حفاری در آن تعدادی ظرف ارزشمند ساخته شده از سنگ مرمر واشیا تزئینی کشف کرد واظهار نظر نمود که این مجموعه محل نگهداری ظروف واشیا گرانبها وبه منزله خزانه بوده است.مجموعه بناهایی که به خزانه شهرت یافته وفضای مستطیل شکلی را پر کرده است،جمعا 10050متر مربع وسعت داشته داشته ومشتمل بر دو تالار بزرگ وتعدادی اتاق وراهرو وحیاط وایوان بوده است.یکی از دو تالار بزرگ که تمامی جبهه شمالی مجموعه راشامل گردیده فضایی مستطیل شکل است که یکصد ستون چوبی در پنج ردیف بیست تایی بر میان ته ستونهای سنگی در آن برافراشته شده ونگهدارنده سقف بوده اند،این ستونها در آتش سوزی تخت جمشید سوخته ودر نتیجه سقف تالار به زیر افتاده است.در سمت جنوبی تالار صدستون تالار بزرگ دیگری برزمینه مربع ساخته شده ودارای 99ستون بوده است.ستونهای این تالار نیز چوبی وته ستونها سنگی وصیقلی بوده اند.این تالار جهت بارعام نمایندگان ایالات در زمان داریوش ساخته شده وبه عنوان تالار تخت مورد استفاده بوداما پس از آنکه تالار صدستون در سمت شمال آماده شد،تالار 99 ستون به خزانه ضمیمه گردید.فضاهای دیگر خزانه نیز به تناسب وسعتشان از یک ردیف تا شش ردیف ستون چوبی داشته که در اشکال واندازه های متفاوت بوده اند.فضاها معمولا" از طریق درگاههایی به یکدیگر مربوط بوده ودیوار خشت وگلی نسبتا" ضخیمی حد فاصل آنها بوده است.علاوه بر دو سنگ نگاره بزرگ ویکسان که بر دیوار ایوانهای شرقی وجنوبی تالار99 ستون نصب بوده ودر سال 1317 یکی از آنها به موزه ایران باستان منتقل ودر آن موزه نصب شده است.اشیا ارزشمند دیگری در ضمن کاوش در خزانه کشف شد که از جمله آنها میتوان موارد زیر را برشمرد: 1-هفت لوح سنگی که دو لوحه به خط میخی بابلی وپنج لوحه به خط میخی پارسی است 2-دو وزنه سنگی از سنگ مرمر سیاه؛بر روی وزنه ها نوشته ای به خطهای میخی وپارسی وایلامی وبابلی نوشته شده است. 3-مجسمه سر شیر مفرغی ایستاده که در وسط آنها ظرفی شبیه شمعدان قرار دارد. 4-ظروف مختلف سنگی که آنها را به صنایع مصری نسبت داده اند. 5-یک لوحه گلی به خط آکادی. 6- 750 لوحه گلی در ابعاد 8 در 2/4 سانتیمتر نتیجه ای که از خوانن خطوط این لوحه ها به دست آمد این است که به کارگران وصنعتگران اعم از مرد یا زن یا دختر یا پسر دستمزدی متناسب با مهارت وهنرمندی وتوان کار وسن آنها داده می شده ونظریه برخی از خاورشناسان را که اعتقاد داشتند ساختمان های تخت جمشید توسط اسرا وبردگان به طریق بیگاری ساخته شده ،رد میکند. از این کاخ در کتیبه های دو جرز سنگی ایوان شمالی آن به نام هدیش یاد شده است.هدیش مشتمل بر یک تالار مرکزی با 36 ستون ویک ایوان با دوازده ستون در شمال وایوان کم عمقی در سمت جنوب است.بر دو سوی مشرق ومغرب تالار مرکزی اتاقهای کوچکی برای استراحت بوده است.وسعت تالار مرکزی 1332 مترمربع است.این کاخ نیز با نقشهایی که بر سنگ حجاری شده،تزئین گردیده است.در درگاهی ورودی تصویر خشایارشا حجاری گردیده وبر درگاهی اتاقهای کوچک،شکل خدمه مخصوص دربار نقش بسته است. برحاشیه لباس شاه نام او به خط میخی نوشته شده است.در درون پنجره های این کاخ نیز هدیه آورندگان نقش بسته اندکه این امر در تخت جمشید منحصر بفرد است.کاخ هدیش را برخی حرمسرای شخصی شاه،برخی تالار بارعام وپذیرایی میهمانان وبرخی تختگاه شاه دانسته اند.درگاههای کاخ هدیش فرسایش زیاد یافته است؛علت این فرسایش را آتش سوزی شدیدی می دانند که اسکندر مقدونی مسبب آن بوده است.ایوان جنوبی کاخ هدیش که مسلط برجلگه وسیع مرودشت است،دارای نرده ای سنگی بوده است.در مشرق این کاخ ودر سطحی پایین تر تعدادی اتاق وجود داشته که با تاق ضربی پوشیده شده واز این حیث دارای اهمیت است این کاخ که به تچر شهرت داشته درجنوب آپادانا وبرجایگاهی بلندتر از آن قرار دارد.ساختمان آن در زمان داریوش آغاز ودر زمان خشایارشا به اتمام رسید.دیوارهای کاخ از خشت وگل ساخته شده بود؛به همین دلیل امروزه اثری از آن دیوارها برجای نمانده وتنها در امتداد دیوارها قابهای سنگی درها وپنجره ها باقی مانده که راهنمای وضعیت معماری این کاخ است.این کاخ شامل یک تالار مرکزی ستون دار بوده ودر طرف شمال ومشرق ومغرب آن اتاقهایی قرار داشته وسمت جنوبی به ایوانی منتهی گردیده است.راه ورود به کاخ ابتدا از طریق دو ردیف پلکان در سمت جنوب بوده وپلکان سمت غربی در زمان اردشیر سوم ساخته شده است . براساس کتیبه ای در ایوان جنوبی کاخ داریوش در زمان خود او ساخته شده وخشایارشاه تزئینات آن را به اتمام رسانیده است.در درگاه جنوبی تالار تچر نیز کتیبه ای نوشته شده وبیانگر آن است که داریوش بنیانگذار آن بوده است.نقش برجسته های سنگی کاخ داریوش از ظرافت وزیبایی خاصی برخوردار است.این ظرافت در همه جا وبه ویژه در حواشی وبدنه پلکان های غربی وجنوبی کاخ کاملا" محسوس است.نقوش دیواره پلکانها اشخاصی را نشان میدهد که حامل هدایایی از قبیل آهو وبز کوهی وظرفهای پراز اشیا بهادار هستند.حجاری درگاهها اسیب فراوان دیده،اما زیبایی خود را حفظ کرده است.بر درگاههای شمالی وجنوبی کاخ ورود وخروج شاه نشان داده شده است.در این نقش ها گویا طوق وگردن بند وتاج و دستبند ومحاسن شاه روکوب طلا وفلز گرانبها داشته که به تاراج رفته است.بر دو درگاه شرقی وغربی صحنه نبرد شاه با یک حیوان افسانه ای وشکار شیر وگاو کوهی نقش گردیده است.بر جرز سنگی اتاقهای کوچک شرقی وشمالی نقش خدمه مخصوص که هرکدام اسباب ولوازمی در دست دارند دیده میشود وهیجده کتیبه به خط میخی در حاشیه دریچه ها وتاقچه ها نوشته شده که مضمون آنها یکسان وعبارت است از:"این گیلویی سنگ پنجره در خانه شاهی داریوش ساخته شده است" کف اتاقها از اندود مخلوط گچ وخاکه سنگ وشن با رنگ قرمز بوده است. یادگاریهای فراوانی بر روی بدنه سنگهای کاخ داریوش نوشته شده که از جمله آنها یادبود شاپور دوم ساسانی (309 تا 379 م)به خط پهلوی وکتیبه ای به خط کوفی مربوط به سال 881 هجری وکتیبه ای طولانی به خط نسخ مزبوط به معتمدالدوله فرهاد میرزا والی فارس در سال 1294 هجری وکتیبه ای به خط نستعلیق از احتشام الدوله فرزند فرهاد میرزا به سال 1296 هجری است.کاخ داریوش در مجموع 38 ستون داشته است.پایه ستونها چهارگوش وبدنه ستون ها شیاردار وبر فراز آنها پیکره گاو دو سر استوار بوده است.بلندای سقف این کاخ همانند کاخ آپادانا به حدود بیست متر می رسیده است.در سمت جنوبی کاخ تچر ودو متر پایین تر از سطح ایوان،فضای نسبتا" وسیعی بوده که حیاط آن محسوب می شده است.کاخ داریوش که به آیینه خانه نیز شهرت دارد به اعتقاد برخی به دلیل وسعت کم،یک کاخ حکومتی رسمی نبوده بلکه اقامتگاه شخصی ورسمی داریوش بوده است.در سمت شرقی کاخ داریوش "تپه مرکزی"قرار دارد.کاوشهای باستان شناسی نشان داده است که بر روی آن ساختمان هایی وجود داشته ودر حال حاضر در برخی قسمت ها تنها دیوارهایی از آن باقی مانده وماهیت آن مشخص نشده است. کاخ سه دروازه که به کاخ مرکزی نیز شهرت دارد در سمت جنوب شرقی کاخ آپادانا واقع گردیده ودر زمان داریوش هخامنشی ساخته شده است.این کاخ دارای سه ورودی نسبتا" عریض بوده و بر درگاهی مشرق آن نقش 28 تن از نمایندگان ممالک امپراتوری هخامنشی حجاری شده است.آنها تخت شاهی را بر روی دست دارند وداریوش و ولیعهدش خشایارشا بر روی تخت قرار گرفته اند.در آرایش این نقش ها تاج وطوق و یاره شاه از طلا یا فلزی گرانبها بوده که کنده شده وبه سزقت رفته است.بر درگاهی های شمالی وجنوبی تصویر شاه در حال بیرون رفتن از کاخ دیده می شود.کاخ سه دروازه از سمت شمال وجنوب به دو ایوان ستون دار مربوط بوده وهمانند دروازه ملل بر اطراف آن سکوهای سنگی ایجاد شده است.پلکانهای این کاخ با دقت وظرافت تمام حجاری شده اند.بر یک طرف پارسیان وبر طرف دیگر مادیها در حال رفتن به حضور شاه نقش بسته اند.برخی با توجه به این نقش ها کاخ سه دروازه را محل سلام خاص یا جایگاهی شبیه دفتر مخصوص شاه یا دفتر نظامی دانسته اند.کاخ سه دروازه از طریق پلکانهای سنگی عظیم از سمت شمال به حیاط مقابل کاخ آپادانا راه داشته ودر سمت جنوب نیز از طریق پلکانهای سنگی ظریف به کاخ خشایارشا مربوط بوده است.دیواره پلکانهای کاخ مرکزی نیز با نقشهای ظریفی زینت یافته است.بر دیواره های این کاخ درگاهها و تاقچه هایی نیز قرار دارد.سرستون های ایوان شمالی و ایوان جنوبی که ترکیبی از سر انسان وتنه حیوان هستند به گونه زیبایی تراشیده شده اند. این بنا که به تالار تخت نیز شهرت دارد در سمت شرقی تخت جمشید و در مقابل کاخ آپادانا قرار دارد. ساختمان آن در زمان خشایارشا بنیانگذاری ودر زمان اردشیر اول تکمیل گردید.برخی علت ساختن آن را نیاز به مکانی وسیع تر از فضاهای موجود در تخت جمشید می دانند وبرخی انگیزه ساختن را رقابت با آپادانا وجایگزین کردن صدستون با آن حدس زده اند.صد ستون وسیع ترین کاخ پذیرایی در تخت جمشید با وسعت حدود 4900 متر مربع است ویکصد ستون هریک به بلندای دوازده متر برای استقرار سقف در آن برافراشته شده است.بر هر دیوار تالار صدستون دو درگاهی ورودی وخروجی ایجاد شده است.درگاههای دیوار شمالی وجنوبی وسیع تر وبه عرض 3/80 متر هستند.بربدنه درگاهی شمالی ده ردیف سرباز نیزه دار پارسی ومادی یک در میان نقش گردیده وبر فراز آنها تخت پادشاهی قرار دارد در حالی که شاه بر روی تخت نشسته وبه گزارش یکی از بزرگان ماد گوش می دهد. بر درگاههای جنوبی جمعا" 28 نفر در دو گروه چهارده نفری نقش گردیده است.افراد آن گروهها هرکدام نماینده یکی از کشورهای امپراتوری هخامنشی هستند.آنها نیز اورنگ شاهی را بر دستان خود نگه داشته اند.شاه بر اورنگ پادشاهی تکیه داده و بر بالای سرش شکل فروهر در حال پرواز نقش بسته است.بر چها درگاه شرقی وغربی تصویری از شکار شیر وجدال شاه با هیولایی که مظهر اهریمن بوده حجاری شده است.علاوه بر در گاهها دریچه هایی نیز از تالار صدستون به ایوان شمالیمجاور آن باز شده است.در صورتی که انتهای دریچه های سه دیوار شرقی،غربی وجنوبی بسته شده وبه صورت تاقچه هایی در آمده است.بر سمت شمالی تالار یک رواق وجود داشته که دارای شانزده ستون بوده و از آنها تنها ته ستون ها باقی مانده است.در دوگوشه شمال شرقی وشمال غربی دو فضای معماری کوچک وجود داشته است.فضای باز وخالی شمال تالار صد ستون به مدخل اصلی کاخ وپلکان های ورودی مربوط میگردد.
| Design By : ParsSkin.Com |
